Biến chất thải thành tài nguyên – Bài học từ kinh tế tuần hoàn và câu chuyện phụ phẩm thủy sản

Tại hội thảo “Phát triển xanh và bền vững: Hành trình của thủy sản Việt Nam” trong khuôn khổ Vietfish 2025, bà Trần Đào Hồng Ngọc – Giám đốc kinh doanh, Công ty CP Việt Nam Food (VNF) nhấn mạnh: biến chất thải thành tài nguyên là con đường để thủy sản Việt Nam phát triển bền vững và nâng cao giá trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bà Trần Đào Hồng Ngọc – Giám đốc kinh doanh, Công ty CP Việt Nam Food (VNF)

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, khủng hoảng môi trường và áp lực từ các thị trường nhập khẩu lớn, phát triển xanh cùng kinh tế tuần hoàn không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc. Với ngành tôm, khối lượng phụ phẩm khổng lồ vừa là thách thức, vừa mở ra cơ hội xây dựng ngành công nghiệp giá trị cao.

Kinh tế tuần hoàn – xu thế tất yếu

Kinh tế tuần hoàn (circular economy) dựa trên nguyên tắc giảm, tái sử dụng, tái chế, tái thiết kế và phục hồi. Mô hình này đem lại lợi ích trên ba trụ cột:

• Môi trường: giảm phát thải khí nhà kính, hạn chế ô nhiễm.
• Kinh tế: nâng hiệu quả sử dụng đầu vào, mở ngành nghề mới.
• Xã hội: tạo việc làm, thúc đẩy sáng tạo.

Việt Nam đã cam kết Net Zero vào năm 2050, trong khi EU, Mỹ, Nhật Bản ngày càng siết chặt tiêu chuẩn bền vững. Riêng trong thủy sản, thế giới thải bỏ 6–8 triệu tấn vỏ cua, tôm, tôm hùm mỗi năm, Đông Nam Á chiếm khoảng 1,5 triệu tấn. Đây chính là “mỏ tài nguyên” chứa protein, canxi cacbonat, chitin – nguyên liệu quý cho nhiều ngành công nghiệp.

Bài học quốc tế

Kinh nghiệm Iceland là minh chứng rõ nhất. Sau khi cạn kiệt nguồn lợi do khai thác quá mức, Iceland tái cấu trúc toàn ngành cá tuyết, hạn chế sản lượng đánh bắt và tối đa hóa giá trị từ phụ phẩm. Tới 95% khối lượng cá nay được sử dụng, ngành phụ phẩm đạt hơn 47.000 tấn năm 2010, giá trị còn cao hơn xuất khẩu thủy sản chính.

Doanh nghiệp Kerecis của Iceland biến da cá tuyết thành sản phẩm tái tạo mô y tế, trở thành kỳ lân trị giá 1,4 tỷ USD. Mô hình này chứng minh: từ chất thải có thể tạo ra ngành công nghiệp tỷ đô.

Ngoài Iceland, nhiều tập đoàn quốc tế cũng đi theo hướng tuần hoàn: Cargill tận dụng phụ phẩm socola làm thức ăn chăn nuôi, Deheus thu mua phụ phẩm bột mì, khoai tây, Nutreco hợp tác với Heineken dùng bã bia cho chăn nuôi. Mục tiêu chung: tăng tỷ lệ nguyên liệu tuần hoàn, giảm chi phí xử lý và tạo giá trị mới.

Kinh nghiệm từ Việt Nam: phụ phẩm tôm thành sản phẩm giá trị cao

Trong bài trình bày tại Vietfish 2025, bà Ngọc cho biết VNF đã xây dựng mô hình “đầu vỏ tôm không phải rác thải, mà là sản phẩm đồng hành”.

Mỗi năm, VNF xử lý hàng chục nghìn tấn phụ phẩm tôm, áp dụng công nghệ sinh học để chiết xuất các hoạt chất sinh học giá trị cao. Các sản phẩm chính gồm:

• BioNutrients: Peptides, Astaxanthin – cho thực phẩm, dược phẩm.
• BioPolymers: Chitin, Chitosan – ứng dụng nông nghiệp, xử lý nước, y tế.
• Food Ingredients: Nguyên liệu thực phẩm, gia vị.

Mô hình giúp giảm 60% chi phí xử lý nước thải, tiết kiệm 70% hóa chất, đồng thời gia tăng giá trị kinh tế gấp nhiều lần so với khai thác thô. Phụ phẩm tôm còn được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp, chăn nuôi, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm và công nghiệp nhựa sinh học.

Trường hợp của VNF cho thấy kinh tế tuần hoàn không chỉ là khẩu hiệu mà có thể triển khai thực tế tại Việt Nam – quốc gia có hơn 160 triệu tấn phụ phẩm nông nghiệp mỗi năm, với giá trị tiềm năng hàng chục tỷ USD.

Cơ hội cho thủy sản Việt Nam

Ngành thủy sản Việt Nam có lợi thế lớn: nguồn phụ phẩm dồi dào, nhu cầu đổi mới bền vững, và áp lực từ thị trường xuất khẩu. Nếu áp dụng kinh tế tuần hoàn, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng ngành công nghiệp phụ phẩm tỷ đô.

Một số triển vọng cụ thể:

• Gia tăng giá trị: phụ phẩm có thể mang lại giá trị gấp 5 lần so với xuất khẩu nguyên liệu thô.
• Thích ứng thương mại: đáp ứng yêu cầu bền vững, giảm rào cản từ EU và các thị trường lớn.
• Đa ngành nghề: mở rộng từ thủy sản sang thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm, nông nghiệp công nghệ cao.
• Xã hội: tạo thêm việc làm, giảm áp lực môi trường và góp phần xóa đói giảm nghèo.

Kinh tế tuần hoàn đã chứng minh hiệu quả toàn cầu. Với lượng phụ phẩm khổng lồ và cam kết phát triển bền vững, Việt Nam có cơ hội vàng để xây dựng ngành công nghiệp phụ phẩm giá trị cao, vừa giảm gánh nặng môi trường, vừa gia tăng sức cạnh tranh.

Để không bỏ lỡ, doanh nghiệp thủy sản cần mạnh dạn đầu tư công nghệ, coi phụ phẩm là nguồn tài nguyên, tăng cường nghiên cứu và hợp tác quốc tế, đồng thời gắn mô hình tuần hoàn với chiến lược thị trường.

Phát triển xanh và bền vững sẽ là chìa khóa để thủy sản Việt Nam không chỉ bán nguyên liệu, mà còn chinh phục thế giới bằng giá trị gia tăng và trách nhiệm môi trường.

Nguồn vasep