Ngăn công nghệ vượt ranh giới đạo đức

Tình trạng sử dụng AI vào mục đích trái đạo đức ngày càng phổ biến đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về kiểm soát công nghệ, nâng cao trách nhiệm người dùng

Với tốc độ cải tiến chóng mặt, trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra “cuộc cách mạng” trong nhiều lĩnh vực – từ y tế, giáo dục, kinh doanh… đến đời sống hằng ngày. Tuy nhiên, những mặt trái của công nghệ này gây ra thách thức không nhỏ với việc quản lý, kiểm soát thông tin trên không gian mạng.

Ảnh minh họa

Ngập tin giả do AI tạo ra

Tin giả do AI tạo ra được phát tán trên các nền tảng mạng xã hội chủ yếu nhằm câu view, câu like, tăng tương tác để bán hàng online hoặc thu lợi từ nền tảng.

Những người tạo tin giả thường “ăn theo” các vấn đề thời sự nóng, đang được dư luận xã hội quan tâm. Chẳng hạn, sau vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng ngày 17-9 tại chợ Tân Long, xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị làm 12 người thương vong, trên mạng xã hội xuất hiện một số hình ảnh thương tâm, lấy đi nhiều nước mắt của người xem. Xác định đây là những hình ảnh được tạo ra bởi AI, Công an xã Lao Bảo đã phát cảnh báo về hành vi phát tán hình ảnh giả mạo gây hiểu lầm. Hành vi này không chỉ khiến thông tin sai sự thật bị lan truyền mà còn ảnh hưởng đến công tác điều tra.

Tương tự, lợi dụng sự quan tâm của dư luận xung quanh vụ lật tàu du lịch Vịnh Xanh 58 trên vịnh Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ngày 19-7 khiến hàng chục người thiệt mạng, nhiều tài khoản mạng xã hội đã đăng tải những hình ảnh, câu chuyện xúc động về các nạn nhân. Tuy nhiên, không ít nội dung trong đó là giả mạo, được tạo ra bằng AI nhằm “đánh” vào cảm xúc, thu hút tương tác của người dùng mạng xã hội. Đáng nói, những hình ảnh giả mạo tràn lan với nội dung phóng đại thương cảm có thể gây thêm tổn thương tinh thần cho gia đình người bị nạn.

Với công nghệ AI đang được cải tiến từng ngày, chỉ mất vài phút bằng những câu lệnh đơn giản, có thể tạo ra một video có nội dung hấp dẫn, đúng với chủ đích của người dùng. Trong đó, các nền tảng AI thế hệ mới như KlingAI, Veo 3, Sora… được người dùng toàn cầu, trong đó có Việt Nam, rất ưa chuộng.

Ngoài ra, công nghệ deepfake – sự kết hợp của deep learning (học sâu) và fake (giả mạo) – cũng gây lo ngại lớn trên toàn cầu khi có thể được sử dụng để tạo ra những hình ảnh, âm thanh hoặc video như thật, rất khó phát hiện được là giả. Hậu quả là hàng loạt vụ lừa đảo liên quan đến công nghệ này đã xảy ra ở cả Việt Nam và thế giới.

Trung tướng Nguyễn Minh Chính, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, lưu ý đang xuất hiện xu hướng lạm dụng AI vì các mục đích vi phạm pháp luật. Trong đó, các hình thức AI-as-a-Service (dịch vụ cung cấp công cụ và ứng dụng AI – PV) được tội phạm mạng lợi dụng để tạo mã độc, làm giả giọng nói, khuôn mặt, văn bản… nhằm lừa đảo, tấn công mạng, xâm nhập hệ thống dữ liệu, thậm chí gây bất ổn an ninh, phá hoại uy tín tổ chức, doanh nghiệp, lãnh đạo.

Theo ông Trần Ngọc Anh, Giám đốc kỹ thuật Công ty TNHH Hòa Bình Không gian mạng (CyPeace), một trong những nguy cơ đối với người dùng AI là có thể tiếp nhận các thông tin sai lệch do chính công cụ này tạo ra. Bên cạnh đó còn có hàng loạt vấn đề khác như lộ lọt thông tin bí mật, dữ liệu cá nhân…

Nâng cao trách nhiệm người dùng

Trước khi có các biện pháp công nghệ và pháp lý để kiểm soát chặt chẽ việc phát triển, sử dụng AI, người dùng cần chủ động sử dụng công nghệ này một cách có trách nhiệm.

Chuyên gia an ninh mạng Vũ Ngọc Sơn, Trưởng Ban Công nghệ Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, chỉ rõ con người là chủ thể khai thác, sử dụng AI nên mặt tốt hay mặt xấu của AI đều gắn chặt với con người. Nếu người dùng có trình độ, ứng dụng vào mục đích tốt, công nghệ sẽ phát huy các thế mạnh có lợi. Ngược lại, người dùng AI thiếu hiểu biết hoặc lợi dụng vào các mục đích vi phạm pháp luật thì có thể gây hệ lụy lớn. “Để sử dụng, khai thác AI hiệu quả, cần chú trọng xây dựng đội ngũ, quy trình. AI chỉ phát huy giá trị khi đặt vào tay những người biết làm chủ” – chuyên gia an ninh mạng nói.

Với mối nguy hại của deepfake – công cụ hàng đầu tiếp tay cho lừa đảo công nghệ hiện nay, trong quá trình xây dựng dự thảo Luật Đầu tư kinh doanh, Bộ Tài chính cũng nhấn mạnh: Việc kinh doanh công nghệ deepfake cần thiết được quy định là ngành, nghề kinh doanh có điều kiện để ngăn chặn lạm dụng công nghệ gây rối loạn thông tin, lừa đảo… Theo Bộ Tài chính, hiện nay, kinh doanh công nghệ deepfake là một trong số những lĩnh vực mới, tiềm ẩn rủi ro phức tạp về an ninh, trật tự nhưng lại không được quy định là ngành, nghề kinh doanh có điều kiện.

Theo luật sư Trần Anh Tuấn (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), nếu sử dụng AI để tạo nội dung mà không được phép, nhất là tạo ra thông tin sai sự thật, giả mạo hoặc lừa đảo, có thể vi phạm quy định tại Bộ Luật Dân sự. Theo đó, người vi phạm bị xử phạt hành chính hoặc bồi thường thiệt hại. Trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. “Người dùng cần cẩn trọng khi tiếp cận, sử dụng AI, tuyệt đối tránh các hành vi lợi dụng AI để câu view, câu like; nâng cao trách nhiệm cá nhân, tuân thủ pháp luật khi sử dụng AI cũng như tham gia môi trường mạng” – luật sư Tuấn khuyến nghị.

Trung tướng Nguyễn Minh Chính nhấn mạnh yếu tố cốt lõi trong phát triển AI bền vững chính là nguồn nhân lực. Từ nhà nghiên cứu, kỹ sư, chuyên gia an ninh mạng đến nhà quản lý và người dùng, tất cả đều cần được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng, đạo đức và ý thức pháp luật. Theo ông Chính, đây không chỉ là đội ngũ xây dựng và vận hành hệ thống AI mà còn là lực lượng chủ chốt trong việc ngăn chặn, phát hiện và đấu tranh với tội phạm công nghệ cao trên không gian mạng.

Việt Nam sẽ có Luật Trí tuệ nhân tạo

Tại hội thảo khoa học cấp quốc gia về AI mới đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nêu rõ AI mở ra cơ hội lớn nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề về đạo đức, việc làm và niềm tin xã hội. Do đó, phải phát triển AI vừa nhanh vừa an toàn vừa nhân văn.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, AI không thay thế con người mà phục vụ con người, là trợ lý của con người. AI là công cụ mạnh mẽ nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định, do đó hãy để AI hỗ trợ, chứ không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người. “Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ ban hành Bộ Quy tắc đạo đức AI quốc gia hài hòa với chuẩn mực quốc tế nhưng được thiết kế phù hợp với thực tiễn Việt Nam, đồng thời xây dựng Luật AI, chiến lược AI” – Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng thông tin.

Nguồn Người Lao Động