Việt Nam chi 1,5 tỉ USD nhập gạo, có đáng lo?

Mới qua 9 tháng, VN đã chi 1,5 tỉ USD để nhập khẩu gạo. Nhập khẩu tăng trong khi xuất khẩu giảm khiến thặng dư thương mại chỉ còn hơn 2 tỉ USD, giảm đến 38,7% so với cùng kỳ năm 2024.

Tăng mạnh nhập gạo

Báo cáo sơ kết 9 tháng năm 2025 của Bộ NN-MT cho biết: Dù thị trường lớn nhất là Philippines tạm ngưng nhập nhưng lượng gạo xuất khẩu của VN vẫn đạt 600.000 tấn, trị giá 288 triệu USD. Lũy kế 9 tháng đạt 7 triệu tấn, tăng 0,1% và kim ngạch đạt 3,55 tỉ USD, giảm 18,5% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng chú ý, thặng dư thương mại gạo đạt 2,04 tỉ USD, giảm 38,7% so với cùng kỳ năm trước. Điều này đồng nghĩa trong 9 tháng qua, VN đã chi đến 1,51 tỉ USD để nhập khẩu gạo. Ước tính, lượng gạo nhập khẩu lên tới 3 triệu tấn (tính theo giá xuất bình quân 509 USD/tấn) và được xem là con số cao kỷ lục.

Cũng theo Bộ NN-MT, trong năm 2025, diện tích gieo trồng các vụ lúa đều giảm; cụ thể vụ hè thu giảm 0,5%, thu đông giảm 3,3%, vụ lúa mùa giảm 0,2%. Nguyên nhân chủ yếu do nông dân chuyển đổi sang cây trồng cho hiệu quả kinh tế cao hơn, đô thị hóa xây dựng nhà ở và công trình công cộng… Bên cạnh giảm diện tích, năng suất lúa hè thu cả nước cũng giảm 1,2%; sản lượng đạt hơn 10,9 triệu tấn, giảm 1,4%, đặc biệt là ở miền Bắc do thời tiết không thuận lợi, ảnh hưởng của bão số 5 – 6. Còn tại vựa lúa ĐBSCL, vụ lúa thu đông một số nơi xuống giống chậm như Đồng Tháp mới đạt 88%, Cần Thơ 95,8%, Cà Mau 96,2%.

Theo ghi nhận của PV Thanh Niên và phản ánh của một số doanh nghiệp, hiện nay do giá lúa có xu hướng giảm trong khi lũ đầu nguồn lên cao nên nhiều nông dân chủ động cho nước vào vệ sinh đồng ruộng, bổ sung phù sa cho những vụ tới.

Kênh Vĩnh Tế (An Giang) là một trong những nơi tập kết thu mua lúa từ thương lái Campuchia mang sang
ẢNH: ĐÌNH TUYỂN

Theo các chuyên gia và doanh nghiệp, cân đối sản xuất và tiêu dùng lượng gạo của VN còn dư để xuất khẩu tối đa chỉ khoảng 6 triệu tấn. Thế nhưng, trong những năm qua khi cả diện tích sản xuất và năng suất đều không tăng thì ngược lại, lượng gạo xuất khẩu liên tục phá kỷ lục và đỉnh điểm lên đến 9,2 triệu tấn vào năm 2024. Phần tăng trưởng này được bổ sung từ nguồn gạo nhập khẩu. Một phần gạo phẩm cấp thấp nhập khẩu từ Ấn Độ để phục vụ chăn nuôi và chế biến sản phẩm sau gạo, một phần khác là lúa hàng hóa được nhập từ nước láng giềng Campuchia bổ sung “chân hàng” xuất khẩu.

Hiệp hội Lương thực VN (VFA) ước tính năm 2023, chúng ta nhập khẩu lúa từ Campuchia khoảng 3 triệu tấn, năm 2024 tăng lên 3,8 triệu tấn. Riêng 2 tháng đầu năm nay đã nhập gần 1,1 triệu tấn lúa, tương đương khoảng 600.000 tấn gạo. Gạo nhập khẩu giúp các doanh nghiệp gạo ổn định nguồn cung; đồng thời cũng thể hiện vai trò ngày càng lớn của các nhà xuất khẩu VN trong việc tham gia thị trường lúa gạo khu vực và thế giới.

Báo cáo của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) công bố hồi tháng 5 dự báo năm 2025, VN sẽ vượt qua Thái Lan để trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới với con số khoảng 8 triệu tấn, Ấn Độ đứng nhất với 24 triệu tấn. Ở chiều ngược lại VN cũng trở thành nước nhập khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới với số lượng 4 triệu tấn, chỉ sau Philippines (trên 5 triệu tấn).

Ảnh hưởng thế nào đến thị trường nội địa?

Trong tháng 9, giá lúa gạo VN và thế giới đứng ở mức thấp do thị trường nhập khẩu lớn nhất là Philippines muốn kéo dài lệnh ngừng nhập thêm 30 ngày, đồng thời xem xét tăng thuế nhập khẩu. Phản ứng trước thông tin trên, tuần này giá gạo thế giới đồng loạt giảm thêm từ 1 – 6 USD/tấn tùy loại.

Tại vựa lúa gạo miền Tây, ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp), cho biết: Giá gạo đang giảm do thông tin từ Philippines muốn gia hạn ngừng nhập đến đầu tháng 12 năm nay. Tuy nhiên, thị trường vẫn không quá xấu khi sức mua và nhu cầu từ thị trường châu Phi và Malaysia tốt nên giữ giá không giảm quá sâu. “Các doanh nghiệp đang chủ động điều chỉnh thị trường xuất khẩu để thích ứng với tình hình hiện tại và tiếp tục theo dõi động thái từ Philippines. Theo các nhà nhập khẩu nước này, hiện tại vụ thu hoạch sắp kết thúc và tình hình thời tiết đang diễn biến xấu, có thể họ sẽ thay đổi kế hoạch để mở cửa sớm hơn”, ông Trọng thông tin.

Số liệu thống kê cho thấy tính đến tháng 8 xuất khẩu gạo của VN sang Philippines giảm đến 16,4%. Ngược lại, các thị trường châu Phi như Ghana tăng gần 59%, Bờ Biển Ngà tăng 95,5%. Trong nhóm 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, giá trị xuất khẩu gạo tăng mạnh nhất ở thị trường Bangladesh, tới 165 lần.

Dù giá thế giới giảm nhưng tại thị trường VN, theo VFA, giá gạo nội địa tăng từ 83 – 164 đồng/kg, tùy loại. Theo các doanh nghiệp, nguyên nhân do nguồn cung nội địa hạn chế và lúa từ Campuchia cũng không còn; vụ mới sẽ bắt đầu từ cuối tháng 10 đầu tháng 11.

Ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An (Cần Thơ), phân tích: Ở góc độ tích cực, việc nhập gạo phẩm cấp thấp về phục vụ chế biến và dành lượng gạo chất lượng cao đi xuất khẩu mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Đặc biệt trong những năm sốt giá gạo còn góp phần bổ sung nguồn cung cho hạt gạo VN, gia tăng nguồn thu ngoại tệ. Nó cũng cho thấy sự năng động của các doanh nghiệp VN, vốn đang phát triển lớn mạnh thành các nhà thương mại gạo. Nhưng mặt khác, trong những năm thị trường đi xuống như 2025 thì gạo nhập vô tình tạo áp lực cho nguồn cung trong nước khiến giá giảm, đặc biệt khi vào vụ thu hoạch rộ. “Nếu chúng ta chỉ có 5 – 6 triệu tấn gạo xuất khẩu thì giá sẽ khác so với 7 – 8 triệu tấn. Chưa kể áp lực giảm tồn kho, tăng quay vòng vốn và còn nhiều vấn đề phía sau đó”, ông Bình nói.

Theo ông Bình, hiện nay sản lượng ít do diện tích gieo trồng giảm vì nhiều nông dân ở đầu nguồn sông Tiền, Hậu mở đồng đón lũ. Việc Philippines hạn chế nhập khẩu không ảnh hưởng nhiều nhưng trong vụ đông xuân tới (đầu năm 2026) tình hình có thể khó khăn. Bên cạnh đó, tồn kho lúa gạo trên thế giới đang cao là điều mà chúng ta cần phải lường trước. Chính vì vậy, về mặt thống kê, chúng ta không nên quá chú trọng về mặt sản lượng xuất khẩu mà cần tập trung vào vấn đề hiệu quả kinh tế, nguồn thu thực tế mang lại phải tăng. “Để làm được điều này thì phải thay đổi tư duy, đẩy mạnh tổ chức sản xuất lúa gạo chất lượng cao, hướng đến các thị trường cao cấp. Hiện nay, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao phát thải thấp đang đi theo hướng đó. Tuy nhiên, tiến độ triển khai đang chậm lại khiến doanh nghiệp và người dân chưa có cơ chế liên kết, hợp tác với nhau, do đó ngân hàng cũng chưa tham gia giải ngân vốn”, ông Bình cho hay.

Chí Nhân

Nguồn Thanh Niên