Thuế quan Mỹ và những chuyển động mới của xuất khẩu Việt Nam
Lợi ích ngắn hạn và bài toán dài hạn
HSBC vừa công bố báo cáo Vietnam at a glance với tiêu đề “Tác động trớ trêu của thuế quan”, chỉ ra một nghịch lý thú vị: dù thuế quan là chủ đề nóng nhất năm 2025, hoạt động xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ lại tăng trưởng mạnh mẽ. Thị phần Mỹ trong cơ cấu xuất khẩu đã vọt lên 32%, chủ yếu nhờ nhóm hàng điện tử duy trì mức xuất khẩu cao vượt kỳ vọng.
Ảnh minh họa.
Khi bước vào năm 2025, chúng ta không hề lường trước được thuế quan sẽ trở thành chủ đề đáng quan tâm nhất. Việt Nam, quốc gia có thặng dư thương mại song phương lớn thứ ba với Mỹ, được xem là nước có rủi ro thuế quan cao nhất trong ASEAN
Chính vì vậy, Việt Nam đã chủ động làm việc sớm với chính quyền Tổng thống Trump để giảm thiểu rủi ro, ngay cả trước khi ông nhậm chức. Sau nhiều vòng đàm phán, Việt Nam được điều chỉnh vào cùng nhóm thuế 19–20% như các nền kinh tế mới nổi khác trong khu vực.
Trong khi nhiều quốc gia ASEAN chứng kiến xuất khẩu sang Mỹ giảm mạnh, Việt Nam vẫn duy trì mức tăng gần 30% so với cùng kỳ (tính trung bình 3 tháng). HSBC cho biết tốc độ tăng trưởng bình quân từ đầu năm đã đạt 28%, một phần nhờ xu hướng đẩy nhanh đơn hàng trước thời điểm áp thuế mới, nhưng yếu tố này không giảm nhanh như dự đoán ban đầu. Thái Lan là quốc gia hiếm hoi khác trong khu vực cũng giữ được mức tăng trưởng ổn định.
Trước áp lực thuế quan từ Mỹ, các nước ASEAN nỗ lực tăng tốc ký kết các hiệp định thương mại tự do nhằm mở rộng thị trường. Tuy nhiên, HSBC nhận định đây là bài toán đánh đổi: lợi ích dài hạn phải song hành với sự phụ thuộc ngắn hạn, đặc biệt khi Mỹ vẫn là thị trường tiêu thụ hàng đầu của Việt Nam.
Hiện 32% xuất khẩu của Việt Nam hướng vào thị trường Mỹ, mức độ phụ thuộc lớn hơn rõ rệt so với giai đoạn trước. Mỹ cũng là nguồn đóng góp chính cho thặng dư thương mại. Sau khi thặng dư trong nửa đầu 2025 giảm gần một nửa xuống 1,3 tỷ USD mỗi tháng, con số này đã phục hồi mạnh mẽ, đạt 3 tỷ USD trong quý III, chủ yếu nhờ nhóm hàng điện tử.
Bước chuyển chiến lược của Việt Nam
HSBC lý giải rằng cơ cấu hàng hóa chính là chìa khóa giúp Việt Nam vượt khó. Năm 2013, 60% kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đến từ các ngành sản xuất nhẹ như dệt may, giày dép, đồ chơi. Khi đó, điện tử chỉ chiếm 13%.
Nhưng chỉ trong một thập kỷ, bức tranh đã thay đổi hoàn toàn. Tỷ trọng hàng điện tử tăng nhanh theo cấp số nhân, gần như bắt kịp nhóm hàng công nghiệp nhẹ vào năm 2024 và chính thức vượt qua trong năm 2025. Từ đó, điện tử trở thành nhóm xuất khẩu dẫn đầu sang Mỹ.
Sự dịch chuyển này gắn liền với tiến trình nâng cấp vị thế trong chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu. Khi căng thẳng thương mại Mỹ – Trung leo thang, Việt Nam nổi lên như điểm đến hấp dẫn cho hoạt động lắp ráp điện tử hoàn chỉnh, đặc biệt là sản phẩm tiêu dùng. Samsung, với dòng vốn đầu tư quy mô lớn từ năm 2007 đã biến Việt Nam thành trung tâm sản xuất lớn, chiếm tới một nửa sản lượng smartphone của hãng.
Ngoài điện thoại, Việt Nam đang gia tăng vai trò trong lĩnh vực chip xử lý (ICs), phân khúc có giá trị cao hơn. Intel là nhân tố quan trọng góp phần định hình hệ sinh thái này.
FDI là biến số quan trọng phản ánh sức hút của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Dù FDI năm 2025 giảm 8% so với cùng kỳ, quy mô vốn đổ vào Việt Nam vẫn ở mức cao. Đáng chú ý, dòng vốn vào lĩnh vực sản xuất duy trì ngang mức trung bình trước đại dịch.
Cơ cấu FDI cũng thể hiện sự dịch chuyển rõ nét: vốn từ Hàn Quốc giảm đến 72%, nhưng dòng vốn từ Trung Quốc đại lục và Mỹ tăng mạnh, giúp bù đắp phần nào sự sụt giảm. Đây được xem là tín hiệu của sự tái cấu trúc chuỗi cung ứng theo xu hướng đa điểm, giảm phụ thuộc vào một quốc gia.
HSBC nhận định ảnh hưởng của thuế quan đối với kinh tế Việt Nam “nhẹ hơn dự kiến”, nhưng rủi ro vẫn hiện hữu. Quyết định về thuế trung chuyển 40% hay thuế ngành đối với bán dẫn vẫn chưa có phán quyết cuối cùng.
Tháng 11 tiếp tục ghi nhận hoạt động thương mại tích cực, dù tốc độ tăng trưởng có dấu hiệu giảm do tác động của xu hướng đẩy nhanh đơn hàng trước đó đang yếu dần. Xuất khẩu tăng 15,1% và nhập khẩu tăng 16% so với cùng kỳ.
Đáng mừng là xuất khẩu điện tử tiếp tục bứt phá, với linh kiện máy tính và điện tử tăng 62% (tính trung bình 3 tháng). Dù Việt Nam vẫn tập trung ở phân khúc thấp của chuỗi cung ứng, nhu cầu liên quan đến AI toàn cầu đã lan tỏa tác động tích cực.
Dự báo năm 2026 còn nhiều biến động, nhưng các chỉ số kinh tế hiện tại đang nghiêng về hướng tích cực. Chỉ số PMI tháng 11 đạt 53,8, là mức mở rộng rõ rệt. Đơn hàng xuất khẩu mới tăng hai tháng liên tiếp, cho thấy nhu cầu đang phục hồi. Thị trường lao động cũng cải thiện, với chỉ số việc làm vượt mốc 50 hai lần trong năm.
Bên cạnh tăng trưởng, lạm phát là yếu tố cần theo dõi. Lạm phát tháng 11 tăng 0,5% so với tháng trước, lên 3,6% so với cùng kỳ, cao hơn dự báo do giá lương thực và rau củ tăng mạnh sau lũ lụt. Tuy nhiên, HSBC cho rằng tác động này chỉ mang tính tạm thời và lạm phát vẫn nằm dưới trần 5% của Ngân hàng Nhà nước.
Bức tranh thương mại năm 2025 cho thấy Việt Nam không chỉ trụ vững trước biến động thuế quan mà còn bật lên nhờ sự chuyển dịch mạnh mẽ sang nhóm hàng điện tử và dòng vốn FDI chất lượng cao. Tuy nhiên, rủi ro vẫn còn và năm 2026 sẽ là thời điểm then chốt để Việt Nam duy trì đà tăng trưởng bền vững.
Nguyễn Đăng
Nguồn Pháp Luật Xã Hội