Công nghiệp chế biến – chìa khóa vàng để bứt phá xuất khẩu

Với gần 150 tỉ USD, ngành công nghiệp chế biến, gồm linh kiện điện tử, máy móc, may mặc chiếm gần 50% giá trị xuất khẩu của Việt Nam trong 8 tháng đầu năm 2025 và trở thành “chìa khóa vàng” để Việt Nam bứt phá xuất khẩu.

Công nhân Công ty TNHH New Apparel Far Eastern – Việt Nam (xã Đồng Phú, tỉnh Đồng Nai) may hàng xuất khẩu. Ảnh: CĐCS Công ty

Những con số ấn tượng

Tháng 8.2025, bức tranh xuất nhập khẩu của Việt Nam ghi nhận bước tiến vượt bậc. Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu trong tháng đạt 83,06 tỉ USD, tăng 16% so với cùng kỳ. Tính chung 8 tháng, con số này lên tới 597,93 tỉ USD, tăng 16,3%, tiếp tục duy trì xuất siêu. Trong đó, xuất khẩu đạt khoảng 306 tỉ USD, vượt chỉ tiêu tăng trưởng đã đề ra từ đầu năm. Bình quân mỗi tháng, xuất khẩu đạt 38,2 tỉ USD, riêng tháng 7 và 8 vượt ngưỡng 42 tỉ USD – mức kỷ lục chưa từng có trong lịch sử.

Động lực chính đưa xuất khẩu Việt Nam bứt phá mạnh mẽ đến từ hai nhóm hàng: Nông sản – thủy sản và công nghiệp chế biến. Đây được xem là những trụ cột vàng, kết hợp hài hòa giữa lợi thế tự nhiên, truyền thống sản xuất và nỗ lực đổi mới công nghệ, xây dựng thương hiệu của doanh nghiệp.

Nông sản, thủy sản phát huy lợi thế tự nhiên

Ở lĩnh vực nông sản, cà phê tiếp tục giữ vị trí nổi bật khi đạt sản lượng 1,4 triệu tấn với kim ngạch 6,5 tỉ USD. Việt Nam vẫn duy trì vai trò là quốc gia xuất khẩu robusta lớn nhất thế giới, đồng thời đẩy mạnh xuất khẩu cà phê chế biến, cà phê hòa tan, nâng cao giá trị gia tăng. Hạt tiêu cũng ghi dấu ấn mạnh mẽ với kim ngạch ước đạt 3,3 tỉ USD, tăng gần 18% so với cùng kỳ, cho thấy tiềm năng của một ngành hàng vốn từng chịu nhiều biến động.

Một trong những điểm sáng rực rỡ nhất là gạo. Trong nhiều tháng liên tiếp, xuất khẩu gạo duy trì tốc độ tăng trưởng “thần tốc”, khẳng định vị trí thứ hai thế giới. Các loại gạo đặc sản như ST24, ST25 đã giúp Việt Nam không chỉ xuất khẩu nhiều mà còn xuất khẩu gạo ngon, có thương hiệu, chinh phục được cả những thị trường khó tính như Mỹ, EU hay Nhật Bản. Thành công này cũng cho thấy bước chuyển mình quan trọng: Từ chỗ bán hàng thô, gạo Việt Nam đang tiến tới xây dựng thương hiệu quốc gia.

Thủy sản cũng ghi nhận kết quả khả quan, với kim ngạch 8 tháng đạt 7,16 tỉ USD, tăng hơn 13% so với cùng kỳ. Các sản phẩm chủ lực gồm tôm, cá tra, cá ngừ, mực – bạch tuộc tiếp tục chiếm lĩnh thị trường quốc tế. Trong đó, cá tra – sản phẩm đặc thù của vùng Đồng bằng sông Cửu Long – khẳng định thương hiệu “quốc ngư”, vừa đóng góp ngoại tệ, vừa tạo việc làm cho hàng triệu lao động. Nhiều doanh nghiệp thủy sản đã đẩy mạnh đầu tư công nghệ chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm từ fillet đông lạnh, tôm hấp chín đến collagen, gelatin, dầu cá. Điều này giúp hàng thủy sản Việt không chỉ dừng lại ở nguyên liệu mà ngày càng mở rộng sang sản phẩm tinh chế, giá trị cao.

Chìa khóa vàng bứt phá xuất khẩu

Nếu nông sản và thủy sản là lợi thế tự nhiên, thì công nghiệp chế biến được coi là “chìa khóa vàng” để Việt Nam bứt phá xuất khẩu. Số liệu từ Bộ Công Thương cho thấy hàng loạt ngành hàng công nghiệp chế biến đã tăng trưởng mạnh mẽ. Máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 66,9 tỉ USD, tiếp tục giữ ngôi đầu trong nhóm hàng xuất khẩu lớn nhất. Máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng đạt 37,4 tỉ USD, tăng gần 14%. Dệt may đạt 26,5 tỉ USD, tăng 8,5% so với cùng kỳ, trong khi giày dép đạt 16,1 tỉ USD, tăng 7,2%.

Các mặt hàng phương tiện vận tải và phụ tùng đạt 11,4 tỉ USD; gỗ và sản phẩm gỗ đạt 11,1 tỉ USD, ghi nhận mức tăng trưởng gần 15%. Đặc biệt, nhóm nhựa, đồ chơi, dụng cụ thể thao và bộ phận tăng trưởng bùng nổ tới 121,8%, đạt khoảng 5,5 tỉ USD, minh chứng cho sự đa dạng và sức bật mạnh mẽ của công nghiệp chế biến Việt Nam.

Sự khởi sắc của công nghiệp chế biến đến từ nhiều nguyên nhân. Các doanh nghiệp đã đầu tư mạnh vào công nghệ sản xuất, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế, đẩy mạnh thiết kế và xây dựng thương hiệu riêng. Đồng thời, Việt Nam tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP để mở cửa thị trường, giảm rào cản thuế quan, gia tăng khả năng cạnh tranh. Không chỉ tập trung vào gia công, nhiều doanh nghiệp đã bước vào chuỗi giá trị toàn cầu bằng cách phát triển sản phẩm độc quyền, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cao cấp, thân thiện môi trường.

Thách thức và cơ hội

Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân khẳng định, mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu bình quân 12%/năm vốn đã là thách thức, nhưng 8 tháng qua Việt Nam đã đạt mức tăng trên 16%. Để đạt mục tiêu, mỗi tháng cần đạt khoảng 37,9 tỉ USD kim ngạch xuất khẩu, song thực tế những tháng gần đây đều vượt ngưỡng này. Kết quả đó phản ánh rõ năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn tiềm ẩn nhiều bất ổn.

Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm với thách thức. Nông nghiệp Việt Nam vẫn còn tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, khó kiểm soát đồng đều chất lượng. Thủy sản phải đối mặt với những rào cản kỹ thuật, yêu cầu cao về môi trường, truy xuất nguồn gốc. Công nghiệp chế biến, dù tăng trưởng nhanh, vẫn phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu, dễ bị tổn thương trước biến động giá quốc tế. Cạnh tranh trên thị trường toàn cầu ngày càng gay gắt, nhất là từ những quốc gia cùng phân khúc như Thái Lan, Indonesia, Ấn Độ.

Để vượt qua thách thức và tận dụng tối đa cơ hội, cần có giải pháp đồng bộ. Việc xây dựng thương hiệu quốc gia cho những sản phẩm chủ lực như gạo, cà phê, cá tra, đồ gỗ… là nhiệm vụ cấp thiết. Đầu tư hạ tầng logistics, kho lạnh, cảng biển chuyên dụng sẽ giúp giảm chi phí, nâng cao năng lực vận chuyển. Chuyển đổi xanh và số hóa quy trình sản xuất, áp dụng tiêu chuẩn hữu cơ, carbon thấp không chỉ đáp ứng yêu cầu khắt khe từ EU, Mỹ, Nhật Bản mà còn tạo lợi thế dài hạn. Đồng thời, việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong quản trị, nghiên cứu thị trường, thiết kế sản phẩm sẽ là nền tảng để công nghiệp chế biến Việt Nam tiến xa hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Kết quả 8 tháng đầu năm 2025 không chỉ cho thấy sự bứt phá về quy mô, mà còn khẳng định sự chuyển dịch về chất của xuất khẩu Việt Nam. Từ hạt gạo, hạt cà phê, con tôm, con cá đến máy tính, điện tử, dệt may, gỗ, tất cả đều góp phần làm nên thương hiệu “Made in Vietnam” ngày càng vững chắc. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, nông sản, thủy sản và công nghiệp chế biến sẽ tiếp tục là những trụ cột vàng, đưa Việt Nam khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu và hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Linh Anh

Nguồn Lao Động